Jak wspierać rozwój emocjonalny dziecka w przedszkolu?
Rozwój emocjonalny dziecka w okresie przedszkolnym przebiega dynamicznie, obejmując różne stany i zachowania emocjonalne. Czasami mają one intensywny charakter, a innym razem ich siła jest niewielka, ale w efekcie dzieci popadają z jednej skrajności emocjonalnej w drugą. Emocje przejmują wtedy kontrolę nad zachowaniem i zamiast pomagać, utrudniają radzenie sobie z otaczającą rzeczywistością. W jaki sposób nauczyciel może pomóc dzieciom w zrozumieniu tego, co się dzieje? Jakimi narzędziami dysponuje? Jakimi swoimi działaniami może stopniowo rozwijać u dzieci kontrolę nad emocjami?
Okazuje się, że jednym z ważnych obszarów jest edukacja emocjonalna, związana z umiejętnością identyfikowania, nazywania i wyrażania emocji. W skrócie: chodzi o rozmowę z dzieckiem o towarzyszących mu emocjach. To dzięki umiejętności odczuwania i odczytywania emocji u siebie i u innych budujemy relacje z otaczającymi nas ludźmi (Dziedziak-Wawro, 2018). Rozmowy te powinny być prowadzone z uwzględnieniem wieku i dojrzałości młodego człowieka. Z drugiej strony, przedstawiciele prężnie rozwijającego się paradygmatu psychologii pozytywnej (Seligman, 2011), a także czołowi przedstawiciele neuropsychologii (Hanson, 2017) zwracają szczególną uwagę na tzw. pozytywne emocje1, jako podstawę psychicznego funkcjonowania człowieka. Bardzo często zarówno dzieci, jak i osoby dorosłe mają tendencję do koncentrowania się na przykrych, nieprzyjemnych czy traumatycznych sytuacjach oraz poświęcania im większej ilości czasu i uwagi w porównaniu z doświadczeniami pozytywnymi. Tymczasem jednym z ważnych czynników prowadzących do budowania odporności psychicznej (Strycharczyk, Clough, 2017), radzenia sobie ze stresem i wymaganiami otoczenia jest właśnie umiejętność zatrzymania się na dłużej w pozytywnej, wspierającej sytuacji i uczynienie z niej doświadczenia, a nie tylko krótkotrwałego i szybko przemijającego zdarzenia.
Rola pozytywnych emocji
Łagodne i przelotne stany przyjemności mają bardzo duże znaczenie. Jedna z czołowych postaci tego nurtu, Barbara Fredrickson (2011), na postawie prowadzonych przez siebie badań podaje, że pozytywne emocje oddziałują bezpośrednio na nasze samopoczucie oraz zachowanie. Wdzięczność, nadzieja, przyjemność, radość, inspiracja, ciekawość, miłość itp. mają ogromne znaczenie w stymulacji aktywności kognitywnej (poznawczej) oraz behawioralnej (zachowanie) dzieci i dorosłych. Pozytywne emocje znacząco zwiększają nasze zdolności do przetrwania, zachęcają do rozpoznawania szans, zwiększają repertuar naszych zachowań i potencjalnych działań, jakie możemy podjąć w konkretnej sytuacji (Lyubomirsky, Sheldon, Schkade, 2005). Nasze myślenie i zdolności intelektualne zyskują na elastyczności i kreatywności w sytuacji przeżywania pozytywnych emocji, które mocno przekładają się również na jakość budowanych przez nas relacji interpersonalnych.
Emocje pozytywne warunkują nasz rozwój
Osadzenie w pozytywnych doświadczeniach buduje dobre uczucia, wewnętrzne siły, spokój, zdrowy rozsądek, prawość, współczucie dla siebie i innych, poczucie własnej wartości oraz wytrzymałość (Hanson, 2017; Southwick i Charney, 2012). Osoby o pozytywnym usposobieniu lepiej radzą sobie z wyzwaniami, bardziej są skłonne angażować się w różnego typu działania, sprawniej rozwiązują problemy i łatwiej im jest dojść do wewnętrznej równowagi po niepowodzeniach. Emocje pozytywne są tymi, które warunkują nasz rozwój. Idąc za słowami Fredrickson (2011), można je porównać do swego rodzaju kapitału, dzięki któremu każdy z nas buduje swoje zasoby. Otwierają one umysł na nową wiedzę, doświadczenia; poszerzają perspektywę, zakres uwagi, uelastyczniają myślenie oraz zwiększają repertuar zachowań. Oczywiście nie chodzi o to, by odczuwać wyłącznie pozytywne emocje – to byłoby kompletnie nierealne. Rolą emocji nieprzyjemnych jest zadbanie o nasze przeżycie. Wywołując u nas poczucie dyskomfortu, przekazują nam tym samym ważną dla nas informację, co mamy zrobić, jakie działanie mamy podjąć, aby poczuć się lepiej (Steinke-Kalembka, 2017). Warto jednak zadbać, by emocje pozytywne regularnie się pojawiały, żebyśmy je dostrzegali u siebie, dzieci, celebrowali, tworzyli na nie przestrzeń i przeżywali je w pełni. Tak więc warto rozwijać u dzieci radość, dumę, wdzięczność, spokój, ciekawość, nadzieję, optymizm, poczucie przynależności, miłość, inspirację.
Życzliwość, empatia, przebaczenie
W przedszkolu nauczyciele mogą rozwijać pozytywne emocje u dzieci poprzez zauważenie i docenienie małych chwil szczęścia czy piękna i zatrzymania się na moment przy nich. Te momenty mogą obejmować uśmiech, zauważenie promieni słońca wpływających do sali przedszkolnej, miłe słowo, przyjazny gest, usłyszenie szumu liści na wietrze podczas przebywania na spacerze czy śpiew ptaków za oknem. Nauczyciele razem z dziećmi mogą również pogłębiać pozytywne emocje poprzez delektowanie się pozytywnymi doświadczeniami, a także poprzez wracanie do pozytywnych wspomnień dotyczących minionych wydarzeń. Ważnym aspektem w pracy z dziećmi jest również rozwijanie życzliwości. W literaturze przedmiotu można znaleźć wiele badań pokazujących, jak prospołeczne zachowania wpływają na nasze poczucie zadowolenia czy szczęścia ze swojego życia (Kaczmarek, 2016). Pamiętając o tym, że empatii i współczucia można się nauczyć, nauczyciele w pracy z dziećmi przedszkolnymi mogą stwarzać takie warunki pracy, które pomogą dzieciom rozwijać te dwie strefy poprzez spojrzenie na świat z innej perspektywy. Jak to zrobić? Poprzez uczenie dzieci identyfikacji pozytywnych i negatywnych emocji u siebie i innych. Na przykład skupiając uwagę na jednej zabawie, czerpiąc radość z rysowania, śpiewania, bycia razem, delektując się smakiem owocu lub zatrzymując się w momencie, kiedy dziecko robi krzywdę drugiemu dziecku – przez te wszystkie działania można pozwolić dziecku dotrzeć do emocji, które może odczuwać dziecko pokrzywdzone, a następnie zastanowić się wspólnie się nad tym, co można zrobić inaczej. Nauczyciele niech będą wsparciem dla podopiecznych. Niech zapewnią dzieciom przestrzeń na optymizm, wdzięczność, przebaczenie, a także niech sami okazują im życzliwość każdego dnia w formie werbalnej czy pozawerbalnej. Nauczyciele niech sami dla dzieci będą pozytywnym przykładem każdego dnia. Rozwijanie pozytywnych emocji w pracy ze sobą i dziećmi można potraktować jako trening przeznaczony na każdy dzień.
Ewa Baranowska-Jojko , Ewa Bajer Artykuły z czasopisma „Jak wspierać rozwój emocjonalny dziecka w przedszkolu?
https://czasdzieci.pl/domowa-akademia/o-nas/