Charakterystyka 6 -latka

Charakterystyka dziecka 6-letniego

1. Cechy fizyczne

- Przeciętny wzrost   sześciolatka od około 116 –118 cm, a waga 21–22 kg

mogą sprawnie wykonywać większość czynności samoobsługowe typu:

– ubieranie się i wkładanie koszulki, bluzki w spódniczkę lub w spodnie,

– wkładanie butów w pozycji siedzącej,

– zakładanie plecaka na ramiona,

– samodzielne radzenie sobie w toalecie,

– samodzielne namydlanie się podczas kąpieli.

- Zanikło fizjologiczne płaskostopie, jeżeli nadal występuje, to jest już uważane za wadę postawy;

– dzieci mogą już nieco dłużej siedzieć w ławce, mniej się kręcą, dłużej pracują przy stolikach, a na podłodze kładą się i bawią rzadziej; mają już kilka stałych zębów.

- Bardziej odporne są na zmęczenie psychiczne oraz infekcje, dłużej mogą poczekać  z zaspokojeniem potrzeb fizjologicznych.

- Występuje już prawidłowa ostrość wzroku, słuchu, lepiej funkcjonuje zmysł smaku, węchu, dotyku. 

2. Duża motoryka – sprawność ruchowa (lokomocja, ruchy całego ciała)

- Występuje „głód ruchu” – dzieci, zwłaszcza chłopcy, muszą biegać, skakać itp.; bez tej aktywności trudno im skupić uwagę, stają się „nieznośni”.

- Biegają, skaczą szybko i zwinnie – mają już skoordynowane ruchy.

- Zwinnie grają „w klasy”, zwłaszcza dziewczynki.

- Potrafią rozhuśtać się na huśtawce na sznurach.

- Utrzymują równowagę, skacząc zwinnie do przodu na jednej nodze (około 2 m).

- Potrafią przejść stopkami (1–2 m) po narysowanej linii, lekko się chwiejąc.

3. Mała motoryka – sprawność rąk (manipulacja – ruchy rąk i palców)

Nabierają płynności, lepsza jest koordynacja ruchów rąk i koordynacja wzrokowo-ruchowa.

3a. Charakterystyka podstawowych czynności samoobsługowych sześciolatka

- Przy jedzeniu prawidłowo trzyma sztućce, zaczyna posługiwać się nożem.

- Rozpoznaje tył i przód ubrania, szybko i sprawnie potrafi się ubrać, wiąże kokardkę, próbuje rozpinać i zapinać niewidoczne guziki, wkłada bluzkę w spodnie lub w spódniczkę.

- Płynnymi ruchami rąk myje i wyciera twarz, ręce, myje całe ciało w kąpieli, starannie myje zęby, czesze się, daje sobie radę w toalecie, potrafi starannie się wytrzeć.

3b. Charakterystyka niektórych czynności i ruchów narzędziowych

- Dziecko potrafi pościelić swoje łóżko, nakryć je narzutą (kocem).

- Potrafi płukać i wycierać starannie naczynia, ścierać kurze, zamiatać itp.

- Próbuje nawlekać igłę.

- Wykonuje z plasteliny różne figurki – zwierzęta, owoce, ludziki itp.

- Poprawnie składa kartkę na pół (jeszcze trochę nierówno).

- Wycina nożyczkami po liniach falistych, wycina „serwetki” z papieru.

W tych wszystkich czynnościach coraz bardziej zależy dziecku na dobrym efekcie końcowym,

dziecko samo coraz częściej poprawia lub wykonuje ponownie prace ocenione przez siebie jako

niewystarczające.

3c. Charakterystyka czynności grafomotorycznych – sprawność rysowania

- Coraz częściej dziecko samo odwzorowuje drukowane litery, zaczyna zwracać uwagę na położenie liter w przestrzeni, częściej zaczyna samo rysować i dba o jakość i staranność prac.

- Bez kłopotów rysuje szlaczki składające się z linii prostych, potrafi już rysować według wzoru szlaczki literopodobne typu: CCCCCC, UUUUUU, eeeeeee i inne linie faliste.

- Potrafi na rysunkach dowolnych rysować postacie z wszystkimi częściami ciała, dwuwymiarowe

kończyny, spiralne włosy w postaciach kobiecych, elementy krajobrazu, płynne, faliste obłoki, trawę, kwiaty, zwierzęta itp., coraz bardziej poprawne proporcje – ruchy ręki podczas rysowania są płynne, „sterowanie” ruchami ręki przez układ nerwowy podczas rysowania jest coraz lepsze.

- Podczas rysowania i pisania ręce dzieci mniej się już męczą, ale jeszcze konieczny jest odpoczynek.

- Staranność rysowania i pisania jest znacznie lepsza, gdy dziecko jest wypoczęte.

4. Lateralizacja (stronność)

W czasie skoku rozwojowego, w trakcie dojrzewania mózgu, ostatecznie ustala się już lateralizacja.

Dziecko ponadsześcioletnie powinno mieć już ustaloną lateralizację. Można więc intensywniej prowadzić zabawy i ćwiczenia ułatwiające dzieciom właściwą orientację w przestrzeni typu prawo – lewo oraz góra – dół.

5. Uwaga

Obserwuje się stopniowe polepszanie się procesów uwagi, zmieniają się jej właściwości.

Cechy uwagi dzieci sześcioletnich

- Przeważa jeszcze uwaga mimowolna, ale występują już początki uwagi dowolnej, dziecko na polecenie to jest ważne, zwróć na to uwagę – świadomie kieruje uwagę na wskazany obiekt, problem itp.

- Wydłuża się czas skupiania uwagi – na zajęciach dydaktycznych skupia się już ok. 20 minut, a po kilku miesiącach około 30 minut, potem zmęczone potrzebuje ruchu dla odpoczynku.

- Stopniowo koncentracja uwagi na czynnościach ,,szkolnych” staje się lepsza, szczególnie po odpowiednim nastawieniu dziecka przez dorosłego (ale nadal dziecko „nie słyszy” naszych poleceń, jeżeli skoncentrowane jest na ważnych dla niego czynnościach).

6. Pamięć

Obserwuje się zmiany w procesach zapamiętywania, przechowywania i odtwarzania doświadczeń.

Dzieci nadal zapamiętują to, co jest dla nich ważne emocjonalnie, ale coraz częściej biorą pod uwagę wskazania nauczyciela, że „coś jest ważne”.

Cechy pamięci sześciolatków

- Początki pamięci dowolnej – dzieci stają się zdolne do świadomego zapamiętywania informacji

na polecenie dorosłego, zaczynają same pamiętać o powtarzających się obowiązkach.

- Oprócz pamięci mechanicznej (np. zapamiętywania sposobu pisania wyrazów) dziecko powoli staje się zdolne do zapamiętywania logicznego – zwykle dotyczy to wnioskowania (np. logiczne następstwo czasowe zdarzeń).

- Pamięć świeża wymaga już mniejszej liczby powtórzeń (wpływ ćwiczeń w zapamiętywaniu).

- Gotowość pamięci jest nadal mała, należy pomóc dziecku w przypomnieniu sobie informacji.

7. Spostrzeganie

Dzięki dojrzewaniu odpowiednich struktur kory mózgowej, a także dzięki uprzednim doświadczeniom, znacznie wzrastają możliwości spostrzegania analityczno-syntetycznego zarówno w spostrzeganiu wzrokowym, jak i słuchowym. O ile trudności w tego rodzaju spostrzeganiu mogły sugerować nieco wolniejszy rozwój tych procesów u dzieci poniżej 6 lat, o tyle po okresie skoku rozwojowego utrzymujące się trudności i duża niechęć dziecka do zajęć wymagających spostrzegania wzrokowego lub słuchowego mogą już świadczyć o ryzyku dysleksji.

Im wcześniej dokona się diagnozy dziecka i podejmie odpowiednie działania terapeutyczne, tym bardziej można zmniejszyć trudności dziecka w nauce pisania i czytania. (Brejnak W. 2006, Brejnak W. 2003, s. 84–91)

7a. Niektóre cechy spostrzegania wzrokowego sześciolatków

- Spostrzeżenia zaczynają być uporządkowane (dzieci spostrzegają: od środka na boki, od lewej do prawej albo od góry do dołu lub odwrotnie), nauczyciel kierując spostrzeżeniami dzieci, uczy je systematycznej obserwacji.

- Sześciolatki zaczynają wchodzić w stadium stosunków – na obrazku spostrzegają stosunki przestrzenne i nazywają je (używają przyimków typu: na, pod, za, w, przed) – zaczynają dzięki temu rozumieć treść obrazków

- Około 90% sześciolatków poprawnie różnicuje odcienie barw według wzoru i poprawnie nazywa podstawowe barwy.

- Dzieci rozpoznają według wzorów prawie wszystkie figury geometryczne, niektóre z nich już poprawnie nazywają (np. trójkąt, kwadrat, krzyżyk).

- W większości przypadków w różnicowaniu kształtów uwzględniają już położenie elementów          w przestrzeni (lewo – prawo, góra – dół); dzięki temu łatwiej różnicują i zapamiętują kształty liter i cyfr.

- Na tyle dobrze analizują i syntetyzują, że potrafi ą narysować według wzoru różne figury wpisane jedne w drugie

- Potrafią: złożyć obrazek z kilkunastu części, układać puzzle z około 100 elementów, znaleźć kilkanaście różnic między podobnymi obrazkami

- Dobrze analizują i syntetyzują ilustracje o kilku planach, z wieloma elementami; lubią oglądać książki z takimi obrazkami.

7b. Niektóre cechy spostrzegania słuchowego sześciolatków (spostrzeganie dźwięków mowy ludzkiej, jej rytmu i rymów)

- Prawidłowo artykułują dźwięki mowy ludzkiej i różnicują głoski między sobą.

- Poprawnie wymawiają słowa, nie przestawiają już sylab.

- Analizują wyraz złożony z 3– 4 sylab i dokonują syntezy sylabowej.

- Wysłuchują głoski w nagłosie i w wygłosie (po ćwiczeniach), czasami jeszcze zamiast głoski podają sylabę.

- Potrafią podać nazwy przedmiotów rozpoczynających się podaną sylabą i głoską, potrafią wskazać je w otoczeniu.

- Dopasowują proste rymy.

- Odtwarzają proste rytmy (przez klaskanie, uderzanie w coś, tupanie, skakanie itp.).

8. Procesy myślowe

Dzięki zdobytym doświadczeniom, stymulacji układu nerwowego i wreszcie dzięki dojrzewaniu odpowiednich części kory mózgowej u sześciolatka rozwija się myślenie konkretno-wyobrażeniowe operacyjne na konkretach. Myślenie takie jest początkiem myślenia logicznego. Stopniowo poprawia się poziom operacji umysłowych, zmniejsza się znacząco wpływ emocji na wybór i poziom informacji, powoli zanika subiektywizm w myśleniu, coraz częściej mają znaczenie informacje obiektywne. Dziecko odrywa się od mniej istotnych informacji zmysłowych i preferuje informacje umysłowe – obiektywne.

8a. Niektóre charakterystyczne właściwości myślenia sześciolatków

- Analiza i synteza myślowa staje się bardziej obiektywna i wszechstronna (także dzięki decentracji).

- W porównywaniu pod kątem różnic dziecko podaje więcej cech, często pomija już cechy zewnętrzne, mało istotne, koncentruje się na cechach budowy.

- W porównywaniu pod kątem podobieństw dzieci zaczynają grupować wspólne cechy (np. podobne, bo mają uszy, oczy, brzuszki, łapy), często jako podobieństwo podają przynależność do określonej klasy, czyli pojęcie (np. podobne, bo to są zwierzęta; to są pojazdy; to są rzeczy, którymi się je).

- Występują początki prawidłowej klasyfikacji według kilku kryteriów u tych dzieci, u których

można zaobserwować początki decentracji (klocek może przynależeć do: zabawek, rzeczy z drewna, do rzeczy czerwonych, małych, do takich, co się palą); dzieci zaczynają tworzyć własne kryteria.

- Dzieci coraz częściej posługują się pojęciami ogólnymi, same także zaczynają tworzyć pojęcia o małym stopniu ogólności; zaczynają rozumieć „zawartość” pojęć.

- Zaczyna się abstrahowanie w postaci „odkrywania” zasad i prawidłowości (np. dziecko potrafi skończyć taki szereg: * x ** xx * x ** xx lub inny o x oo x ooo x oooo x).

- Coraz częściej powstają definicje opisowe lub definicje typu logicznego odnoszące się do znanych dzieciom elementów rzeczywistości.

- Obserwuje się początki myślenia logicznego dzięki coraz lepszemu operowaniu informacjami i dzięki początkom odwracalności myślenia.

- Obserwujemy rozwój wnioskowania i myślenia przyczynowo-skutkowego w obrębie znanej dzieciom rzeczywistości.

- Bogata wyobraźnia sprzyja jeszcze magicznemu myśleniu i animizmowi.

Opisane wyżej nowe właściwości zaczynają się kształtować, ciągle jednak są duże różnice indywidualne między dziećmi.

8b. Niektóre właściwości myślenia matematycznego – liczenie sześciolatków

- Większość dzieci przelicza elementy z przekroczeniem progu dziesiątkowego, przeliczając dotykają elementów, ostatni liczebnik odnoszą do wielkości zbioru.

- Na polecenie dodają i odejmują elementy w granicach 10 (często już w pamięci), część z nich w operacjach na liczbach przekracza próg dziesiątkowy, licząc na konkretach.

- Zbiór złożony z kilkunastu elementów potrafią podzielić po równo na dwie lub trzy części.

- Zaczynają odróżniać cechy jakościowe zbiorów od ich cech ilościowych (np. stwierdzają, że

pięć piesków to mniej niż osiem mrówek, mimo że mrówki są mniejsze i na rysunku zajmują mniej miejsca).

- Rozumieją symbole operacji na liczbach (+, –, =).

- Stosują właściwe nazwy figur geometrycznych.

- Rozumieją i rozwiązują proste zadania tekstowe.

9. Mowa

Dzieci sześcioletnie już prawidłowo artykułują głoski, mają znacznie bogatsze słownictwo, budują dłuższe wypowiedzi, ale jeszcze relacjonują to, co dla nich jest ważne emocjonalnie. Przekaz słowny często nie jest jeszcze logiczny.

Niektóre właściwości rozwoju mowy sześciolatków

- Prawidłowa artykulacja.

- W wypowiedziach zdaniami dzieci używają już wszystkich części mowy, również przyimków, ale popełniają błędy związane z różnymi formami czasowników, mylą jeszcze czasy oraz formy deklinacyjne (odmiana przez przypadki).

- Mowa pełni już wyraźnie funkcję regulacyjną (za pomocą słów wpływamy na zachowanie dziecka, ale też i ono, posługując się słowami, wpływa na nas).

- Coraz częściej dzieci same używają pojęć w mowie potocznej.

- Stosunkowo łatwo rymują i bawią się tym.

10. Emocje sześciolatka

- Nie są tak gwałtowne i silne, dziecko zaczyna lepiej panować nad reakcjami emocjonalnymi,

szczególnie dzięki słownej uwadze dorosłego.

- Trwają już nieco dłużej – zarówno radość, jak i zmartwienie; emocje nie są tak labilne (łatwo

zmienne).

- Dzieci lepiej uświadamiają sobie przyczyny emocji; szczególnie emocje negatywne i ich przyczyny są kumulowane, uogólniane i mogą prowadzić do powstawania niskiej samooceny, lęku itp., co w konsekwencji tworzy w dziecku niechęć do szkoły i obniża motywację do uczenia się       (i tak mi się nie uda; jak zawsze nie będzie dobrze itp.).

- Są już mniej spontaniczne i mniej wyraziste (zaczyna się powolny proces „świadomego panowania” nad okazywaniem uczuć jako sposób obrony przed zranieniem – po kilku latach mówimy o cynizmie).

- Dzieci „zarażają się” emocjami od kolegów, tracą wówczas możliwość świadomej oceny swego zachowania, nie uświadamiają sobie, że np. dokuczając koledze, sprawiają mu dużą przykrość.

- Nadal, mimo tych zmian, w sytuacji wywołującej dość silne emocje dzieci kierują się nie wiedzą, ale emocjami (wiedzą, że nie należy przechodzić przez jezdnię na czerwonym świetle, ale przebiegną, gdy po drugiej stronie ulicy stoi kolega i woła) – stale jeszcze wymagają opieki i nadzoru!

- Każde odpytywanie, sprawdzanie pracy wywołuje u dzieci takie napięcie psychiczne, że „zmniejszają je” przez tzw. niepokój ruchowy (skubanie palców, okręcanie palcami i wyrywanie włosów, ściskanie dłoni itp.).

Sześciolatek już potrafi:

– mimo niechęci odrobić ,,lekcje” – jest to początek poczucia obowiązkowości;

– poprawić, narysować, przepisać coś po raz drugi na polecenie dorosłego;

– coraz lepiej pokonywać trudności, o ile leżą one w granicach możliwości dziecka.

Dzieci dobrze funkcjonują emocjonalnie, gdy:

– są zachęcane, chwalone;

– docenia się ich wysiłek;

– mówi się do nich po imieniu, a nie po nazwisku;

– słucha się tego, co mają do powiedzenia.

11. Zaspokajanie potrzeb – sposoby typowe dla sześciolatka

-Dziecko uświadamia sobie sygnały organizmu, może na parę minut odroczyć zaspokojenie potrzeb fizjologicznych.

-Niezwykle ważna staje się potrzeba ruchu (głód ruchu) – brak jej zaspokojenia dezorganizuje zachowania szczególnie chłopców i czasem uniemożliwia skupienie uwagi i naukę.

-Nadal potrzebuje akceptacji i poczucia, że jest „naj” (najlepszy), ale bardziej spokojnie przyjmuje uwagi, jak być „super naj” i uwzględnia je podczas wykonywania czynności.

-Potrafi chwilę odczekać „w kolejce”, aż nauczyciel go zauważy i pozwoli mu odpowiedzieć.

-Jest podatny na rozwijanie potrzeb poznawczych przez nauczyciela; potrzeby te stają się

powoli motywami do nauki szkolnej.

12. Społeczne właściwości sześciolatków

-Rówieśnicy stają się w rozwoju dziecka niezbędnym „czynnikiem” socjalizacji i rozwoju osobowości.

-Doskonalą się właściwości kształtujące się w wieku 5 lat, następuje rozwój uczuć społecznych, rozwój umiejętności współdziałania.

-Dzieci coraz częściej bawią się w obrębie własnej płci.

-Dzieci w procesie kształtowania się własnego „ja” coraz częściej porównują się ze sobą, cechą cenioną szczególnie wśród chłopców w związku z „głodem ruchu” staje się sprawność fizyczna (dzieci z zaburzeniami motoryki stają się „kozłami ofiarnymi” – mogą być odrzucane przez grupę bądź izolowane; bardzo istotna staje się tu rola nauczyciela w likwidowaniu konfliktów i kształtowaniu pozytywnych uczuć społecznych).

- Następuje stopniowa integracja grupy i szybki rozwój pozycji dzieci w grupie (klasowy wesołek; taki, co stale zapomina; taki, co nie umie; niegrzeczny itp.)

- Dzieci w trakcie pełnienia różnych ról społecznych na rzecz grupy (klasy) utrwalają poczucie przynależności do grupy, coraz bardziej czują się jej członkami i odnoszą do siebie polecenia skierowane do całej grupy. Dzieci coraz częściej pomagają sobie, pożyczają pomoce, dzielą się słodyczami itp.

Tworzą się pierwsze przyjaźnie – jeszcze okazjonalne, związane często z miejscem zamieszkania lub z tymczasowymi zainteresowaniami i wspólną zabawą. Z podanych właściwości rozwoju społecznego sześciolatków wynika, że stopniowo zmienia się rola nauczyciela – coraz więcej uwagi i działań wychowawczych warto skierować na całą grupę i procesy socjalizacji, nie tracąc jednocześnie z pola widzenia każdego dziecka, jego możliwości i potrzeb. Sytuacja nauczyciela stanie się nieco łatwiejsza, jeżeli będą mu dobrze znane właściwości i możliwości każdego dziecka w grupie.